Czym jest insulinooporność? Przyczyny, skutki, objawy i leczenie.

Chcąc zrozumieć termin insulinooporność warto rozpocząć od zrozumienia czym właściwie jest insulina i jakie ma działanie. Insulina jest hormonem wydzielanym przez trzustkę na skutek podwyższonego stężenia glukozy we krwi. Najważniejszym działaniem insuliny jest transport glukozy do wnętrza komórek, która następnie zostaje zamieniona na energię.

Insulinę można więc porównać do klucza, który otwiera drzwi do komórek, aby mogła się do nich dostać glukoza.

Istnieje kilka rodzajów insulinooporności:

• insulinooporność przedreceptorowa – insulina (klucz) nie pasuje do receptora insulinowego (zamka w drzwiach)
• insulinooporność receptorowa – receptor insulinowy (zamek w drzwiach) jest zepsuty
• insulinooporność post receptorowa – insulina (klucz) i receptor insulinowy (zamek) działają prawidłowo, jednak występują zaburzenia w przekazywaniu sygnału wewnątrz komórek (coś blokuje drzwi)

Oporność na insulinę oznacza obniżoną wrażliwość organizmu na działanie insuliny. Zaczyna się tworzyć, kiedy glukoza próbuje się dostać do mięśni, wątroby i tkanki tłuszczowej, ale nie może ponieważ tkanki są mniej wrażliwe na działanie insuliny. W rezultacie organizm produkuje coraz większe ilość insuliny, aby “upchnęła” ona glukozę do tkanek i utrzymała poziom cukru we krwi na właściwym poziomie. Jeśli wrażliwość insulinowa się pogarsza mamy do czynienia z insulinoopornością.

Insulinooporność to stan (zaburzenie metaboliczne), które jest skutkiem długotrwałych zaburzeń wrażliwości naszych tkanek na działanie insuliny. Hiperinsulinizm (nadprodukcja insuliny) niekorzystnie wpływa na wiele procesów w organizmie i odpowiada za zaburzenia gospodarki cholesterolem, stłuszczenie wątroby, tendencję do tycia, pracę jajników, regulację ciśnienia krwi. Nieleczona insulinooporność może prowadzić nie tylko do cukrzycy typu 2, ale również pośrednio do chorób układu krążenia, dyslipidemii czy zespół policystycznych jajników (PCOS). Bezpośrednim skutkiem insulinooporności może być zespół metaboliczny, który oprócz zaburzeń gospodarki węglowodanowej (stan przedcukrzycowy lub cukrzyca) obejmuje również zaburzenia gospodarki lipidowej, nadciśnienie tętnicze oraz otyłość brzuszną.

Główne przyczyny insulinooporności to przede wszystkim niezdrowy styl życia, nieodpowiednia dieta i niska aktywność fizyczna. 

Powstawaniu oporności na insulinę sprzyja długotrwały stres, stosowanie używek (spożywanie alkoholu, palenie papierosów) i zaburzony rytm okołodobowy (zbyt mała ilość snu, brak regeneracji i odpoczynku, brak lub zbyt krótkie wystawianie się na promienie słoneczne o poranku, narażenie na zbyt dużą ilość niebieskiego światła ze smartfonów w ciągu dnia). Dieta bogata w cukry proste oraz tłuszcze trans, przetworzona żywność, dieta bogata w produkty z wysokim indeksem glikemicznym, wysokokaloryczna dieta (nadmierne spożycie kalorii) jest jedną z głównym przyczyn insulinooporności. 

Siedzący tryb życia i brak regularnego ruchu w postaci chociażby spacerów mają również wpływ na działanie insuliny we krwi. 

Do pozostałych czynników, które mogą przyczynić się do rozwoju insulinooporności są:

• nieregularny tryb życia (praca zmianowa)
• nadwaga i otyłość brzuszna (nadmiar tkanki tłuszczowej)
• obciążenie genetyczne (cukrzyca w rodzinie)
• niektóre leki (antykoncepcja hormonalna, leki sterydowe)
• stany zapalne (np. otyłość brzuszna, która wiąże się z przewlekłym stanem zapalnym w brzusznej tkance tłuszczowej)

Jak widać czynniki, które doporwadzają do insulinoopornosci w większości są modyfikowalne. Zmiana stylu życia i wprowadzenie zdrowych nawyków żywieniowych i aktywności fizycznej może skutecznie chronić przed powstawaniem insulinooporności. 

Początkowo insulinooporność może nie dawać żadnych objawów. Mogą one pojawić się dopiero wtedy, kiedy organizm przestaje sobie radzić z utrzymywaniem odpowiedniego stężenia glukozy we krwi. Zaleca się zatem przeprowadzanie regularnych badań profilaktycznych.

Do objawów insulinooporności zalicza się:

• zmęczenie
• nadmierna senność po posiłku (szczególnie po posiłku węglowodanowym)
• bóle stawów
• bóle głowy
• przyrost masy ciała
• trudności ze zrzuceniem zbędnych kilogramów
• ochota na słodkie przekąski (szczególnie po posiłku)
• zwiększony apetyt
• napady “wilczego głodu” (szczególnie około 2-3 godziny po posiłku)
• złe samopoczucie
• problemy z utratą wagi
• drżenie dłoni
• problemy z koncentracją i pamięcią
• przymglenia umysłowe
• nadmierna potliwość
• obniżenie nastroju
• rozdrażnienie
• zmiany na skórze (o typie rogowacenia ciemnego)
• uczucie zimna

Wskaźnik HOMA-IR jest jednym z narzędzi pozwalających sprawdzić, czy cierpisz na insulinooporność. Aby go obliczyć należy wykonać badania stężenia glukozy i insuliny na czczo (z krwi). Następnie wyniki należy podstawić do jednego z kalkulatorów powszechnie dostępnych w internecie.

Wynik powyżej 2 oznacza duże prawdopodobieństwo insulinooporności. Pamiętaj, że wynik zawsze należy skonsultować z lekarzem lub diabetologiem, który może też zalecić szerszą diagnostykę i zadecydować o farmakoterapii.

Leczenie insulinooporności przede wszystkim opiera się na zmianie stylu życia, modyfikacji diety oraz wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej. U niektórych pacjentów (szczególnie w przypadku współwystępowania innych chorób np. PCOS) stosuje się leki zmniejszające insulinooporność takie jak metformina.

W przypadku modyfikacji stylu życia mowa tutaj o:

• redukcji stresu
• wprowadzanie różnych form relaksacji (medytacja, joga, stretching, kąpiele leśne)
• eliminacja używek (palenie papierosów i spożywanie alkoholu)
• zadbanie o odpowiednią ilość snu
• zadbanie o rytm okołodobowy (wystawianie się na działanie promieni słonecznych po przebudzeniu, redukcja niebieskiego światła ze smartfona)

Początkowym celem dietoterapii insulinooporności jest redukcja masy ciała, najlepiej o 5-10% w każdym roku leczenia, aż do osiągnięcia odpowiedniej wagi. Optymalna redukcja masy ciała powinna wynosić około 0,5-1 kg na tydzień. Oprócz redukcji wagi, pacjenci powinni zwrócić przede wszystkim uwagę na zmianę nawyków żywieniowych. Pozwoli to uniknąć szkodliwego dla zdrowia efektu jo-jo oraz nawrotu insulinooporności w przyszłości.

Pacjenci powinni przede wszystkim zadbać o zbilansowaną dietę, opierającą się na posiłkach o niskim indeksie glikemicznym i ładunku glikemicznym. Każdy posiłek powinien być odpowiednio zbilansowany i zawierać źródło białka, tłuszczu i węglowodanów złożonych. Dieta powinna być bogata w błonnik i antyoksydanty (warzywa i owoce), które pozwolą zmniejszyć stres oksydacyjny. Pacjenci z insulinoopornością powinni unikać żywności przetworzonej, bogatej w cukry proste i nasycone kwasy tłuszczowe. Należy zatem ograniczyć produkty takie jak np. słodycze, fast foody, przetworzone produkty mięsne (kiełbasy, parówki, wędliny).

Warto również zwrócić uwagę na zmniejszenie udziału sodu w diecie (maksymalnie 5 g soli dziennie). Zamiast stosowania soli zaleca się wprowadzenie różnorodnych przypraw ziołowych takich jak np. oregano, bazylia, tymianek, kurkuma.

Oprócz zmiany diety warto zadbać o odpowiednie nawodnienie, regularność posiłków i zachowywanie odpowiednich przerw pomiędzy nimi. Pacjenci z insulinoopornością powinni unikać podjadania, szczególnie pojedynczych produktów węglowodanowych np. owoce, czy popijania soków owocowych/warzywnych (bez źródeł białka i tłuszczy) i kawy (z mlekiem i/lub cukrem) pomiędzy posiłkami. 

Podsumowanie